"The social conscience of an ant"

Αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ;

"Ξέρεις ποιος είμαι ΕΓΩ;"

και άλλα τέτοια αστεία κάτω από τον φιλοσοφικό μου φακό, γιατί τέτοια διάθεση είχα σήμερα!

Μπαίνοντας λίγο πιο βαθιά στα μονοπάτια της φιλοσοφίας, έρχομαι να ξεθάψω την κοινωνική συνείδηση των μυρμηγκιών, μια Sci-Fi ιστορία του Τέοντορ Στέρτζον που δημοσιεύτηκε το 1972. Ο βραβευμένος συγγραφέας αντιπαραβάλλει τη ζωή και την κοινωνική δομή των μυρμηγκιών με αυτές των ανθρώπων, θέτοντας το δίλημμα πως ο κοινωνικός ρόλος ενός ατόμου εξυπηρετεί τον κοινό σκοπό, αλλά ταυτόχρονα περιορίζει την ατομικότητά του σε επίπεδο ελευθερίας και ευθύνης.

Η σύγκρουση ανάμεσα στο "Εγώ" και το "Εμείς", παραμένει διαχρονικό. Τη χρονική στιγμή που ο Στέρτζον εξέδωσε το εν λόγω έργο, η μνήμη του κινήματος των Πολιτικών Δικαιωμάτων στις ΗΠΑ ήταν ακόμη φρέσκια, ενώ μόλις καταλάγιαζε η ένταση από το Κίνημα για τα Δικαιώματα των Γυναικών και ξεκινούσε το 2ο κύμα Φεμινισμού. Ταυτόχρονα, ξεκινούσε το Περιβαλλοντικό Κίνημα - και να'μαστε τώρα, 50 χρόνια αργότερα, χωρίς να έχουμε καταφέρει και πολλά, πέρα από την κατάργηση των πλαστικών καλαμακίων και την επανεμφάνισή τους ως δήθεν "επαναχρησιμοποιούμενα". Στη δική μας εποχή, έχουμε τα δικά μας κοινωνικά, πολιτικά και περιβαλλοντικά ζητήματα και εύκολα μπορεί κανείς να προβλέψει, ότι ουδέποτε θα απαλλαγούμε από αυτά. Η ιστορία των μυρμηγκιών είναι διαχρονική και θα συνεχίσει να είναι.

Στο πολύ νωπό παρελθόν μας, ήρθαμε αντιμέτωποι με μια Πανδημία, όπου η ατομική ελευθερία ποδοπατήθηκε στο βωμό της κοινωνικής ευθύνης, με σκοπό να προστατευτεί η δημόσια υγεία. Ο περιορισμός των μετακινήσεων, τα sms, η υποχρεωτική χρήση της μάσκας, ακόμη και ο υποχρεωτικός εμβολιασμός, δίχασαν τους ανθρώπους και ανεξάρτητα με το ποιος κέρδισε και αν εκ του αποτελέσματος πράξαμε ή όχι σωστά, η μυρμηγκένια εκδοχή της κοινωνίας μας λειτούργησε ως όφειλε: συλλογικά.

Ομάδες ανθρώπων δίνουν τον δικό τους αγώνα ώστε να αποκτήσουν κοινωνικά, πολιτικά ή άλλα δικαιώματα μέσα στο κοινωνικό σύνολο (Κοινότητα LGBTQ+, ανεξιθρησκεία, μετανάστες κ.ά.), ενώ ταυτόχρονα, Επιστήμες όπως η Ιατρική και η Τεχνολογία, παρουσιάζουν ηθικά διλήμματα που καλούνται να ξεπεράσουν για να φέρουν αποτέλεσμα και τελικά, πολλά κιλά ηθικής παίζει να θυσιάζονται για το "γενικό καλό", αλλά ποτέ, μα ποτέ, δεν θα είναι όλοι σύμφωνοι με αυτές τις πρακτικές και τι σημαίνει "γενικό καλό".

Το θέμα είναι, ότι δεν είμαστε μυρμήγκια. Τα μυρμήγκια δεν αντιλαμβάνονται την "ατομικότητα", την "ανεξαρτησία" και την "ελευθερία" ως όρους. Είναι προγραμματισμένα να λειτουργούν ομαδικά και οι συμπεριφορές τους ρυθμίζονται από τις φερομόνες (χημικά σήματα). Δεν χρειάζεται δηλαδή να προσπαθήσουν και δεν έχουν τέτοιες κόντρες! Τα πράγματα είναι απλά και η ζωή κυλά όμορφα και ήρεμα. Στην περίπτωση του ανθρώπου, δεν είναι οι χημικές μας ουσίες που μας καθόρισαν πως να ζούμε και πως να επικοινωνούμε. Είναι η γλώσσα, οι χειρονομίες, οι εκφράσεις του προσώπου, η κουλτούρα, οι τρόποι που επικοινωνούμε και συντονιζόμαστε. Οι προσωπικές πράξεις μας και οι επιλογές μας επηρεάζουν τους άλλους, η ελευθερία είναι δυναμική, αλλά όχι απόλυτη. Οι κανόνες και οι αξίες που διέπουν τις ανθρώπινες κοινωνίες προέκυψαν σταδιακά από τη συλλογική εμπειρία και τις προκλήσεις της επιβίωσης σε οργανωμένες ομάδες. Η ανάγκη για κανόνες και κοινωνική συνοχή έγιναν βιολογικό πλεονέκτημα για το είδος μας, "για να μη μας φάνε τα θηρία".

Καθώς οι κοινωνίες μας μεγάλωναν, γινόντουσαν ολοένα και πιο περίπλοκες και προέκειπταν ηθικά διλήμματα τα οποία ήρθαν να λύσουν οι θρησκευτικοί κανόνες. Αυτοί οι θρησκευτικοί κανόνες αποτέλεσαν τους πρώτους νόμους! Τα καλά νέα όμως είναι, πως η ανθρώπινη κοινωνία είναι ένας μηχανισμός που αναπροσαρμόζεται και εξελίσσεται, πιο γρήγορα από όσο μπορούμε να αντιληφθούμε. Όταν οι παλιοί κανόνες δεν είναι πια λειτουργικοί, μπορούμε να τους αλλάξουμε. Οι αλλαγές δεν γίνονται αισθητές διότι ο κύκλος ζωής των ανθρώπων είναι πολύ μικρός. Ζούμε περίπου 80 χρόνια, ενώ ο Homo Sapiens εμφανίστηκε στη Γη πριν 300.000 χρόνια. Οι πρώτες κοινωνίες, με Κράτη και Νόμους αναπτύχθηκαν στο 3.000π.χ. και η σύγχρονη δομή της κοινωνίας μας είναι πολύ νεαρούλα, μόλις 200-300 ετών. Στην πραγματικότητα, είμαστε πολύ τυχεροί αν τύχει στη σύντομη ζωή μας να δούμε να συμβαίνει μια θεμελιώδης "αλλαγή", που και πάλι δεν μπορούμε να αντιληφθούμε σε όλο της το μεγαλείο, αφού κανείς μας δεν γνωρίζει πως θα είναι η ανθρωπότητα σε 200 χρόνια από τώρα.

Αυτό που προσωπικά συμπεραίνω από τη σύντομη έρευνά μου, κάθε άλλο παρά ματαιότητα είναι. Κάθε μικρή πράξη, κάθε μικρή αλλαγή είναι μέρος κάτι μεγαλύτερου. Η συνήθης απαξιωτική έκφραση "αυτός ο κόσμος δεν θα αλλάξει ποτέ", είναι εντελώς αστεία, γιατί είναι βέβαιο, ότι ο κόσμος θα αλλάξει κατά πολύ. Θα βοηθούσε όλους μας να κρίνουμε τα πράγματα αναλογιζόμενοι τον "χρόνο", τη θέση και τη διάρκειά μας μέσα σε αυτόν.